Grób Pański w Gernrode

Grób Pański w kolegiacie św. Cyriaka w Gernrode, datowany na około 1100 rok, jest uważany za najstarszą zachowaną niemiecką replikę Grobu Pańskiego w Jerozolimie, jednego z głównych sanktuariów chrześcijaństwa. Na ścianach kompleksu, składającego się z przedsionka i komory grobowej w południowej nawie kościoła klasztoru żeńskiego w Gernrode, założonego w 959 roku przez margrabiego Gerona, znajduje się bogaty program obrazów i figur przedstawiających Zmartwychwstanie Chrystusa. 

Stylistycznie dzieło ma ogromne znaczenie, ponieważ ukazuje przejście od rzeźby ottońskiej do romańskiej. W późnym średniowieczu Grób Pański stanowił centralny punkt liturgicznych obchodów Wielkanocy. W ramach liturgicznych przedstawień wielkanocnych, które zostały zrekonstruowane dla Gernrode na podstawie zachowanego rękopisu, ale znane są również z innych klasztorów żeńskich, takich jak Essen, ciało zdjęte z krzyża było umieszczane w sarkofagu Grobu Pańskiego w Wielki Piątek. Podczas liturgii Zmartwychwstania w Niedzielę Wielkanocną zostało ono uroczyście wyjęte i pokazane obecnym wiernym.

Cała płaskorzeźbiona dekoracja Grobu Pańskiego nawiązuje do tematów pogrzebu i zmartwychwstania. Tutaj, po raz pierwszy w Niemczech, powstało monumentalne dzieło rzeźbiarskie oparte na wzorach z bizantyjskiej drobnej sztuki, takich jak okładki książek i szkatułki z kości słoniowej. Podobnie jak w przypadku modeli bizantyjskich, postacie otoczone są wiciami. Ciche, powściągliwe, o indywidualnych fizjonomiach i delikatnych ruchach, te postacie obwieszczają święte wydarzenie.

Ściana zachodnia prezentuje uderzająco bogatą dekorację rzeźbiarską; w literaturze jest ona nazywana „kazaniem w kamieniu”. Centrum zdobionej ściany zajmuje stiukowa tablica ze stojącą postacią kobiecą - chodzi o Marię Magdalenę stojącą przed grobem. Szeroki, otaczający pas ramy ostatecznie wyznacza centralną grupę. Pas ten dzieli się na zewnętrzny krzew winorośli z winogronami wyrastającymi z głów węży oraz wewnętrzny krzew tworzący duże pętle, w które wplecione są postacie ludzkie i zwierzęce. W centrum górnego krzewu stoi Baranek Boży (śmierć ofiarna). W lewym górnym rogu znajduje się Jan Chrzciciel, a w prawym górnym Mojżesz, obaj poprzednicy Chrystusa, wskazujący na Baranka Bożego. Po obu stronach dwóch starotestamentowych postaci znajduje się lew. Lew jest tu dobrym zwierzęciem, o czym świadczy jego oswojenie; zjada winogrona. Ptak z aureolą można postrzegać jako feniksa, powtarzający się symbol zmartwychwstania. Ptak po drugiej stronie baranka to orzeł. Jest on również symbolem Chrystusa, ponieważ według starożytnych wierzeń lata najwyżej ze wszystkich ptaków i może patrzeć w słońce (przypowieść o Wniebowstąpieniu Chrystusa). 

Teologia malarska tej zachodniej ściany jest podzielona na strefę górną i dolną; dolna jest zarezerwowana dla istot ziemskich, śmiertelników, którzy łatwo popadają w grzech. Naprzeciwko niej, w strefie górnej, znajduje się sfera odkupienia, w której centrum pojawia się apokaliptyczny baranek; pozostałe symbole wskazują na fundamentalne fakty doktryny chrześcijańskiej: ofiarną śmierć, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie.

Na ścianie północnej, po prawej stronie kolumny, widnieje postać Chrystusa, a jeszcze dalej na prawo – Maria Magdalena. Obie postacie tworzą razem tzw. grupę „Noli me tangere” czyli „nie dotykaj mnie”. W ikonografii historii sztuki religijnej odnosi się to do przedstawienia zmartwychwstałego Chrystusa, który, według Ewangelii Jana, ukazuje się Marii Magdalenie jako ogrodnik i ruchami rąk, opiera się jej dotknięciu. Miękkie, powściągliwe formy wskazują, że kościół nadal jest przywiązany do sztuki XI wieku.